Phục Hưng Mái Ngói Lưu Ly Hoàng Thành Huế Hiện Đại

Trong bối cảnh bảo tồn di sản đang trở thành mối quan tâm toàn cầu, dự án tái tạo mái ngói lưu ly cho Hoàng thành Huế đã mở ra chương mới trong hành trình gìn giữ văn hóa Việt. Công trình này không chỉ là bản sao chép nguyên mẫu mà còn tích hợp công nghệ hiện đại, tạo nên cuộc đối thoại độc đáo giữa truyền thống và hiện đại.

Theo các tư liệu lịch sử, hệ thống mái ngói lưu ly nguyên bản được chế tác thủ công từ thế kỷ 19 bằng kỹ thuật men tro độc đáo. Quá trình oxy hóa tự nhiên tạo ra lớp patina xanh ngọc đặc trưng, biến mỗi viên ngói thành tác phẩm nghệ thuật sống động. Tuy nhiên, việc khôi phục nguyên vật liệu gốc gặp thách thức lớn do bí quyết chế tác đã thất truyền từ lâu.

Nhóm nghiên cứu thuộc Viện Bảo tồn Di tích Huế đã dành 3 năm để giải mã thành công công thức men truyền thống. Bằng cách phân tích mẫu vật qua máy quang phổ XRD và SEM-EDS, họ xác định được tỷ lệ chính xác giữa đất sét Phước Tích, tro trấu và khoáng chất địa phương. Điều thú vị là quy trình nung được tối ưu hóa ở nhiệt độ 1,150°C thay vì 950°C như trước đây, giúp tăng độ bền mà vẫn giữ nguyên đặc tính thẩm mỹ.

Công nghệ in 3D đóng vai trò then chốt trong việc tái tạo hoa văn trang trí. Hệ thống scan laser độ phân giải cao đã số hóa từng chi tiết trên các mảnh ngói cổ, sau đó dùng máy in gốm 3D tạo khuôn chính xác đến 0.1mm. Kỹ sư Nguyễn Văn Hải, trưởng nhóm thi công, chia sẻ: "Chúng tôi phải thiết kế lại 23 loại ngói đặc biệt cho các góc mái cong, mỗi loại yêu cầu thông số kỹ thuật riêng biệt".

Vấn đề chống chịu thời tiết được giải quyết bằng lớp phủ nano silica phát triển riêng cho dự án. Thử nghiệm gia tốc trong buồng mô phỏng khí hậu cho thấy tuổi thọ vật liệu mới đạt ít nhất 150 năm, vượt xa tuổi thọ 70 năm của ngói truyền thống. Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu vẫn duy trì khả năng tự phân hủy sinh học để đảm bảo tính bền vững môi trường.

Dự án không chỉ dừng lại ở khía cạnh kỹ thuật. Các nghệ nhân làng gốm Phước Tích được đào tạo để làm chủ công nghệ mới, tạo nên sự kết nối tri thức liên thế hệ. Bà Lê Thị Mai, nghệ nhân 72 tuổi, xúc động: "Tưởng chừng bí quyết tổ tiên sẽ mai một, nay được sống lại qua bàn tay con cháu và máy móc hiện đại".

Tổng kinh phí 47 tỷ đồng cho giai đoạn đầu được đầu tư từ nguồn vốn kết hợp Nhà nước - tư nhân. Hệ thống đèn LED tích hợp thông minh sẽ chiếu sáng các họa tiết kiến trúc vào ban đêm, đồng thời tiết kiệm 60% năng lượng so với hệ thống cũ. Dự kiến toàn bộ khu vực Điện Thái Hòa sẽ hoàn thiện lớp mái mới vào quý IV/2024.

Giới chuyên môn đánh giá đây là mô hình tiên phong trong bảo tồn di sản thế kỷ 21. TS. Nguyễn Hồng Kiên, chuyên gia trùng tu di tích, nhận định: "Thành công của dự án nằm ở chỗ tôn trọng tính nguyên gốc nhưng không bảo thủ, biết vận dụng sáng tạo thành tựu khoa học". Công nghệ blockchain cũng được ứng dụng để lưu trữ thông số kỹ thuật, tạo cơ sở dữ liệu mở cho các dự án tương lai.

Trong tương lai, nhóm nghiên cứu dự kiến phát triển vật liệu composite từ phế thải xây dựng để sửa chữa các hạng mục phụ trợ. Mô hình đào tạo kép (dual training) kết hợp nghệ nhân và kỹ sư trẻ đang được nhân rộng, hứa hẹn tạo nên thế hệ chuyên gia bảo tồn đa năng. Dự án không chỉ khôi phục diện mạo kiến trúc mà còn thổi luồng sinh khí mới vào hành trình bảo vệ di sản văn hóa Việt Nam.